کاتی خۆی و لە ساڵی ٢٠١٢ زنجیرە وتارێکم لەسەر رۆژئاوا بڵاوکردەوە، یەکێکیان بە ناونیشانێکی نزیك لەم ناونیشانە بوو. ئاماژەم بەوە کردبوو کە ڕژێمی حوکمڕانی سووریا عەلمانییەو مۆرکی زاڵی شۆڕش و گرووپە چەکدارییەکانیش ئیسلامییە، بۆیە ناکرێت کورد لەجیاتی ئەوەی شەڕی مافە نەتەوەییەکانی خۆی و دیموکراسییەت بکات، بە پاڵنەری ئایدۆلۆژیا خۆی بخاتە بەردەم شاڵاوێکی ئیسلامگەرایی و ئەم پرسە بکرێتە بیانووی لێدان و سازدانی کۆمەڵگە بۆ لێدان و پەراوێزخستنی. ئەمەش ڕێک ئەوە بوو لەدوای سەروبەندی سەرکەوتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێران دکتۆر ئەحمەدی موفتیزادە یەکێ لە ڕێبەرەکانی کوردی ڕۆژهەڵات بە چەپە تازە سەرپێکەوتووەکانی ئەوێی وت. ناوبراو هووشیاری پێدان ڕاست نییە بە پاڵنەری ئایدۆلۆژیا حساب بۆئەو شەپۆلە شۆڕشگێڕییە ئیسلامییە نەکەن و خۆتان بخەنە بەری و کوردستان ببێتە مەڵبەندی کۆکردنەوەی کۆی چەپەکانی ئێران و گەلی کورد باجەکەی بدات. من دەزانم ناوەڕۆکی ئیسلامیبوونی ئەم شۆڕشە کێشەی بوونیادی هەیە، بەڵام کاتی دەوێت تا خەڵکەکە لەم ڕاستیە تێبگەن بۆیە گرنگە ئێمە نەبینە قوربانی ئەم دۆخە.
سەبارەت بە ئێستای سووریا و کوردەکانی ئەو پارچەی کوردستانیش، ئەم دید و هەڵسەنگاندنە بە هەندێ دەستکاری و جیاوازییەوە، لەئاستێکدا ڕاستە. بۆیە بەبڕوای ئێمە ئەرکی کورد و هێزەکانی نییەو لە بەرژەوەندیشمان نییە، وەك بەرگریکاری عەلمانییەت ڕێگر لەبەردەم ئامادەبوونی ئیسلام لە فەزای گشتی و سایەی دەستوورێکی تەوافوقی و دیموکراسی هاوشێوەی عێراق لەو وڵاتەدا دەربکەوین، کە لەئێستادا، هەردوو لایەنی کوردی پەیەدەو ئەنەکەسە لەدوای ڕووخانی ڕژێمەوە جەختی لێدەکەنەوەو داوای دەکەن. تەنانەت کار گەیشتۆتە ئەوەی نوێنەری ئەنەکەسە هەڕەشە بکات و بڵێت، ئێمە نەك هەر دەوڵەتی ئیسلامی بەڵکو بەهیج شێوەیەك هیچ مۆرکێکی ئیسلامی و ڕەنگدانەوەی ئیسلام بە دەستووری نوێی سووریاوە قبووڵ ناکەین! کە من بەشبەحاڵی خۆم تێنەگەیشتم بە دۆخی ئێستای ئەنەکەسەوە چۆنا قبووڵی ناکەن و میکانیزمی ڕەتکردنەوەو بەربەست درووستکردنیان لەسەر رێگەی بەدیهێنانی ئەو ئامانجە چییە؟ لە هەموو حاڵەتێکداو وەك ئاماژەو کۆمەڵێ ناونیشان، زۆر بەگووشراوی، هەڵەبوونی ئەم درووشم و داواکارییە بۆ ئێستای کوردانی ڕۆژئاوا، لە دیدێکی نەتەوەیی و لەسۆنگەی چەندین هۆکارو لە دووتوێی ئەم خاڵانەی خوارەوە دەخەمە بەرچاوی کوردستانیانی خۆشەویست و سەرکردە فیکری و سیاسییەکانی ئەو پارچەی کوردستان.
عەلمانییەت بۆ ئێستای سووریا درووشمێکی ناشۆڕشگێڕانەیە. ڕژێمی وەحشیگەری بەعسی ڕووخاو و، کە ئەو هەموو ستەم و تاوان و ماڵوێرانییەی بەسەر گەلی سووریادا هێنا، هەروەها تاوانی بەعەرەبکردن لەو بەشەی کوردستان و دژایەتیکردنی سەرسەختانەی ناسنامەو مافەکانی کوردی ڕۆژئاوای لەئەستۆدا بوو، عەلمانی بوو. ئەوەش درووشمی عەلمانییەت لەئێستادا وەك جێگرەوە بۆ ڕژێمی پێشوو دەکات بە درووشمێکی کۆنەپەرستانەی ناشۆڕشگێڕ، چونکە کێشەی ڕژێم ناعەلمانییبوونی نەبوو، بەڵکو نادیموکراسیبوونی بوو.کاتێك عەلمانییەت ئەو هەموو تاوانەی لەسایەیدا ئەنجام دەدرێت و دەبێتە دیوی دووەمی دکتاتۆرییەت و سەرکوت و خوێنڕێژی و گەندەڵی و ژێرپێدانی سادەترین مافەکانی مرۆڤ، ئاسان نییە، لەو ناوەڕۆکە مێژووییەی بەتاڵبکرێتەوەو ناوەڕۆکێکی نوێی ئازادیخوازانەی پێببەخشرێت. 
عەلمانییەت چارەسەری کێشەی نەتەوەیی کورد نییە. مێژووی سەد ساڵی ڕابردووی ناوچەکەو ئەو دەوڵەتانەی خاکی مێژوویی کوردستان و نەتەوەی کورد و گەلی کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە خستوویەتیەڕوو، عەلمانییەت نەك هەر چوارچێوەیەك نەبووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی نەتەوایەتی ئێمە، بەڵکو نکوڵی کردن لە بوون و ناسنامەو مافەکانمان وەك گەل و نەتەوە، لەسایەی سیستمە عەلمانییەکانی ڕەزا شا و کەمالیزم و بەعسیزمدا ڕوویداوەو پیادەکراوە. بەڵکو عەلمانییەت لە هەر چوار وڵاتەکەدا کێشەکەمانی ئاڵۆزتر کرد، ئەویش لەسۆنگەی باڵادەستی ناسیونالیزمگەلێکی تووندڕەو و نادیمووکرات و نەتەوەسازییەکی تووندوتیژ و خوێناوی، وەك پێویستییەکی عەلمانییەتێکی شەڕانگێز و بەئایدۆلۆژیکراوی موژدەپێدراو لەلایەن دەوڵەتەوە، واتە عەلمانییەتی سیستمەکان لەو دەوڵەتانەدا هاوشانی باڵادەستیی ناداپەروەرانەی ناسیۆنالیزمی نەتەوەی سەردەست بوو، ئەو ناسیۆنالیزمانەی، بوون و ناسنامەی خۆیان لە نەبوون و سڕینەوەی بوون و ناسنامەمەی نەتەوەیی ئێمەدا دەبینیەوەو توانا زەبەلاحەکانی دەوڵەتی مۆدێرنیان لەو پێناوەدا بەدیهێنا.
هیچ کام لەوەش پێچەوانەی عەلمانییەت نەبوو، لەبەرئەوەی عەلمانییەت هەڵوێست نییە بەرامبەر فرەنەتەوەیی و چارەسەری کێشەی نەتەوەییش ناکات، بەڵکو هەروەك دکتۆر بوورهان غلیۆن بیرمەندی سووری دەڵێت، ڕێوشوێنێکی کردەییە بۆ لێکجیاکردنەوەی دەسەڵاتی دینی لە دەسەڵاتی زەمەنی، کە یەکەم بەناوی خوداو ئاسمانەوە هەژموونی بەسەر دووەمدا کردووەو وەك ئامڕازێك بەدەست خۆیەوە تەماشای کردووە، بەو جۆرەی لە مێژووی خۆرئاوادا بوونی هەبووەو لەڕووی مێژوویشەوە بە ئەنجامدانی ئەو ئەرکە کاری تەواو بووە. هەربۆیە دەوڵەتانی کۆلۆنیالیزمی خۆرئاوا لەگەڵ ئەوەی عەلمانی بوون سڵیان لە جینۆسایدی میللەتان و کووشتنی ملیۆنان مرۆڤ لەپێناو بەرژەوەندە کۆڵۆنیالیستەکانی خۆیان نەکردۆتەوە. واتە، ئەگەر ناسیۆنالیزمێکی تووندرەوو دەوڵەتەکەی هەوڵی سرینەوەیەکی سەرکوتکردنێکی خوێناوی نەتەوە یاخوود پێکهاتەیەکی نەتەوەیی لە چوارچێوەی قەڵەمرەوی دەسەڵاتی دانپیانێردروای نێونەتەوەیی خۆیاندا بدەن، پێچەوانەی عەلمانییەت نەجووڵاوەتەوە و ڕەفتاریان نەکردووە، بەڵکو بەهاکانی دیموکراسی و سەرەتای دادپەروەری و مافەکانی مرۆڤیان پێشێلکردووە پێشێلکردووە. ئەوەش ئەو خاڵە بە ئازار و مەرگەساتەیە عەلمانییەت لە دیموکراسی و مافی چارەنووسی گەلان جیادەبێتەوە. تەنانەت لەسەر ئاستە ئایینیە ڕووتەکەش عەلمانییەت کە وای لێچاوەڕوان دەکرێت ڕێز لە فرە ئایینی بگرێت و مافی ئایینیی پەیرەوکارانی ئایین و ئاینزا ئایینیە جیاوازەکەن بپارێزێت، بەحوکمی گریمانەی بێلایەنبوونی دەوڵەت بەرامبەر ئایینەکان، لە لێکدانەوە نادیموکراس و تووندڕەوەکەیدا واناکات ئەو مافە ژێرپێدەدات و دژایەتیەکی سەرسەختی ئایینیش دەکات. نموونەش بۆ ئەمە یەکجار زۆرە لەوانەش، دۆخی دین و دینداران بەتایبەتیش ئیسلام و مسوڵمانان لەسایەی دەسەڵاتە کۆمۆنیستەکانی سۆڤییەت و چین و هاوشێوەکانیان، ناسنامەی ئیسلامی لەسایەی کەمالیزمداو دۆخی جوولەکەکان لەژێر دەسەڵاتی خوێناوی و وەحشیگەرانەی نازیزمدا …هتد. لێرەشەوە کوردی ڕۆژئاوا دەبێت داوای دیموکراسی بکات و پێ لەسەر مافە نەتەوەییەکانی و بنەمای ناناوەندێتی دەسەڵات و فیدرالیزم دابگرێت نەك عەلمانییەت، چونکە لەگەڵ بوونی دیموکراسی، حوکومڕانی ئایدۆلۆژیاو سیستمی سەپا و جا عەلمانی بێت یاخود ئیسلامیی هاوشێوەی هەندێ دەوڵەت لەئارادا نامێنێت، لەو سۆنگەوە کە دیموکراسی پارێزگاری لە فرەیی، مافی جیاوازبوون، ئازادییەکان و سەرەتای هاوڵاتێتی یەکسان دەکات، هەڵبەت هەموو ئەوانەش بەتەنیا بەسنین بۆ ئەوەی چارەسەری کێشەی نەتەوایەتی و لەوانەش نەتەوایەتی کوردیی بکەن، بەهۆی پەیوەستبوونی چارەسەری کێشەی نەتەوەیی بە مافی چارەنووسی گرووپی نەتەوەیی و ناسنامەی دەستە جەمعی و دابەشکردنی لانی کەم سەروەری ناوخۆییەوە کە لە فیدراڵیزمدا بەرجەستە دەبێت.
عەلمانییەت لە ڕۆژهەڵات پێشمەرجی دیموکراسی نییە. عەلمانییەت لە دنیای ئیسلامدا، بە ئەزموون وەرگرتن لە سە دساڵی ڕابردوو نەك هەر پێشمەرجی دیموکراسی نییە، بەڵکو بەرتەسککردنەوەی ئەو زەمینەشە دیموکراسی لەسەری گەشەدەکات، لەبەرئەوەی کێشەی ئێمە لە مێژوو و ئێستاشدا بوونی دەسەڵاتێکی دینی نەبووە کە دەوڵەت قوتبدات و دەسەڵاتی زەمەنی بخاتە ژێر ڕکێفی خۆیەوە، بە واتا مێژووییە ئەورووپییەکەی تا عەلمانییەت چارەسەر بێت، بەڵکو بوونی ئیستیبداد و تاکڕەوی و دەسەڵاتی ناوەندی تووند و دەوڵەتی ڕەقە، کە هەوڵی قووتدانی کۆمەڵگەو دینیش دەدات، بەتایبەتیش لە مێژووی نوێ و هاوچەرخدا، کە دیموکراسییەت چارەسەری دەکات. لێرەشەوە عەلمانییەت هیچ وەزیفەیەکی شارستانی و ئەخلاقی و مێژوویی نامێنێت و دەبێتە بەربەبەست لەبەردەم گەشەکردنی دیموکراسی (نووسەر لەم دوایەدا کتێبێکی چاپبووە بەناوی لە عەلمانییەتەوە بەرەو دیموکراسی و چارەسەری ئەم بابەتە دەکات)، ئەگەر واتایەك بۆ عەلمانییەتێکی میانەڕەو هەبێت، ئەوا لەناو خوودی دیموکراسیدا شاراوەتەوە. چونکە لە دیموکراسیدا گەل و هاوڵاتیان سەرچاوەی ڕەوایەتی دەسەڵاتن نەك دەسەڵاتێکی دینی، دەوڵەت بەیاسا بەرێوە دەچێت و هاووڵاتیانیش بەجیاوازی بیروباوەڕی ئایینیان و هەر ناسنامەیەکی ترەوە، لەبەردەم یاسادا یەکسانن.
پێنانە ناو قۆنغی دوای عەلمانییەت و ئیسلامی سیاسی و تێپەراندنی دوانەییە ئایدۆلۆژییە تووندەکان. قۆناغی ئێستای ناوچەکە بە ئاستی جیاواز قۆناغی دوای عەلمانییەت و ئیسلامی سیاسی و دووبارە بیناکردنەوەی دەوڵەت و نووسینەوەی دەستوور و ناسنامەپێدانی سیستمی سیاسییە لەڕێی سازان و ڕێککەوتنی هەردوو تەوژمی عەلمانی و ئیسلامی و سەرجەم پێکهاتە ئایینی و نەتەوەیی و مەزهەبییەکانی گەلانی ناوچەکە.
بۆئەوەی لە قۆناغی شەڕی ناوخۆ و ئاڵوگۆڕی سیستم و دەوڵەتی بەئامرازبوو، جیاکاری و سەرکوتکردن و پەراوێزخستنی هەندێ تەوژم و پێکهاتەو ناسنامەی فەرعییەوە بگوازینەوە بۆ ڕێکەوتن لەسەر چەسپاوەکان، پێکەوە ژیانی ئاشتیخوازانەو دیموکراسی و وەلانانی توندوتیژی لە کاری سیاسیدا، ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات و کێبڕکێ لەسەر زیاتر خزمەتکردن و پەرەپێدان.
بەم جۆرەش تێدەگەین لە ئێستای سووریاو ناوچەکەشدا ئێمە لەبەردەم دووانەی چەقبەستووی دەوڵەتی ئیسلامی و عەلمانیدا نین، زۆرمان لێنەکراوە لەنێوان پاشایەتی ڕەزاشا و کۆماری ئیسلامی ئیمام خومەینیدا مل بە یەکێکیان بدەین، بەڵکو پێمان ناوەتە هەل و مەرجێكەوە، پێکەوە دەوڵەت بینا بکەینەوە، یاخود دەبێت لە غیابی ستراتیژی سەربەخۆیی کوردیدا بەو جۆرە بێت، کۆماری کوردستانیش هاتەکایەوە بۆ بیناکردنەوەی بەئاقاری ناوەوەدا لەمە بەدەر نابێت، بۆئەوەی دەوڵەت هی هەمووان بێت، سەرجەم تەوژم و ناسنامەو پێکهاتەکانی ناوی لەناویدا ئارەزوومەندانەو مافپارێزراوانە نەك بەناچاری لەناویدا جێگایان ببێتەوە، لەم فۆرمەشدا ئایدۆلۆژیای ئیسلامی نوێ و عەلمانییەت ئامادەبوونێکی دیموکراتانەیان لەناویدا دەبێت و چارەسەری سێهەم لەداییکدەبێت و دێتە پێشەوە، کە لە سایەیدا دەوڵەت بەئیسلامی و عەلمانییەت پێناسە ناکرێت، بەڵکو بە دیموکراسی و ناسنامەیەکی نیشتیمانی کۆکەرەوەوە، دەناسرێتەوە. ئیسلام تیایدا ئامادەبوونێکی یاسایی و فەرهەنگی و سیاسی دەبێت، بەڵام بەواتای دەوڵەتی ئیسلامیی سەپێنراو لەلایەن تەوژمێکەوە نا، بەڵکو لەسایەی دەستوورێکی سازان لەسەرکراوی نێوخۆیی کۆی یاخود زۆرینەی هەرەزۆری تەوژم و ناسنامە فەرعییەکانی ناوی. 
تێگەیشتن لەم خاڵە بۆ ئێستای کوردانی ڕۆژئاوا و تەنانەت باشور و بەڵکو کۆی گەلانی ناوچەکە، یەکجار گرنگ و مێژوویی و چارەنووسسازە، لەبەرئەوەی پەیوەندییەکی نزیك و لەپچراننەهاتووی بە پرۆسەی نیشتمان و گەل و دەوڵەتسازییەوە هەیە. بەحوکمی واقیع و سرووشتی وڵات و گەلانی ناوچەکە. لەو ڕووانگەوە کە ئیسلام و تەوژم و ئایدۆلۆژی ئیسلامی هاوچەرخ، ئامادەبوونێکی بەهێزیان هەیە، پشتگوێخستن و پەراوێزخستنیان چ جای سەرکووتکردنیان، لە بازنە کۆنە قانگدراوە مێژووییە پڕ لە زەبروزەنگ و هەوڵی یەکتر سرینەوەدا دەمانهێڵێتەوە. بۆیە ناکرێت بووترێت ئیسلام و تەوژمی ئیسلامی نابێت ڕەنگدانەوەیان بەسەر دەستوور و فەزای گشتیەوە هەبێت، چونکە داواکارییەکی لەو جۆرە لە جەوهەردا دژ بە دیموکراسی و ناسنامەی نیشتیمانی کۆکەرەوەو بنەمای سازانە، کە پێویستە سیستم و دەوڵەتەکانیان لەسەر دابڕێژرێتەوە. هەر لەم چوارچێوەشدا دەتوانین چارەسەری کێشەی نێوان دین و سیاسەت بکەین، یاخود لانی کەم بیخەینە سەر ڕێگەی چارەسەرکردنی سرووشتی خۆی، کە ڕژێمی کۆن لە سووریا و هاوشێوەکانی بە عەلمانی و ئیسلامییەوە لە ناوچەکەدا لە ڕابردوودا درووستیان کردووە، کە لای زۆرێك لە گرووپە ئیسلامییەکان و بەتایبەتیش جیهادییەکانیش تەم و مژاوی و شێواوەو پێویستی بەوەیە بەشێوەیەکی میانەڕەوانەو عەقڵانی چارەسەر بکرێت، بۆئەوەی، بەدرووشمی ڕزگارکردنی ئیسلام لەسەرکووتکردن و پەراوێزخستن و دژایەتیکردنی، بۆ هیچ کەس و لایەنێك نەبێتە سەرچاوەی ڕەوایەتییەک نوێی گوێ بۆگیراو تەگەرەنەخاتە بەردەم ڕەوتی گەشەکردنی کۆمەڵگەوە، لەسۆنگەی موسوڵمانبوونی زۆرینەو ڕەگوڕیشەداربوونی ئیسلام و بوونی تەوژمێکی ئیسلامی بەربڵاو و مێژووی خوێناوی ڕژێمەکانی ناوچەکە یاخود چەندینیان لەم ڕووەوە.